Հիշու՞մ եք դպրոցական տարիները, երբ հայ դասական գրողների ստեղծագործությունները ուսումնական ծրագրի անբաժան մասն էին կազմում (և մինչ օրս էլ կան): «Ամեն նոր լավ մոռացված հինն է» ասացվածքն առավել քան արդիական է. այն թույլ է տալիս նորովի գնահատել և վերաիմաստավորել անցյալից եկած գրական և մշակութային ժառանգությունը՝ կարևոր դասեր քաղելով մեր պատմությունից: Բլոգեր Բյուրակն Իշխանյանը, վերընթերցել է դպրոցական տարիներին շատերիս պարտադրված (չէ՞ որ վաղ տարիներին հնարավորություն չունեինք ինքնաբացահայտելու դասական գրականությունը) Րաֆֆու «Կայծեր» վեպը և յուրովի է մեկնաբանել այս լայնածավալ ստեղծագործությունը: Ստորև մեջբերում ենք Բյուրակնի բլոգից քաղված (և փոքր-ինչ խմբագրված) մտորումները վեպում շեշտադրվող կրթության գաղափարների շուրջ, որոնց միջոցով նա համեմատականներ է տանում Րաֆֆու ժամանակաշրջանի և ներկայիս Հայաստանի կրթական իրողության և կարիքների մասին:
«Պարզաբանեմ, թե ինչու հանկարծ որոշեցի ժամանակին այնքան էլ դուրս չեկած 800 էջանոց այս երկհատորյակը վերընթերցել: Աղոտ հիշում էի, որ վեպի հերոսներն արտասահմանում կրթություն էին ստացել, վերադարձել Հայաստան՝ փորձելով ինչ-որ բան փոխել: Ինձ հետաքրքիր էր՝ Րաֆֆին ոնց էր մոտենում էդ հարցին, ինչպես էր դասավորում իր հերոսների կյանքը, ինչի էին հասնում դրսում կրթություն ստացածները: [Խմբ.- Հեղինակը նույնպես կրթություն է ստացել արտերկրում և վերադարձել հայրենիք]
Իսկապես, կրթությունն ու ինքնակրթությունը վեպի կենտրոնական թեմաներն են: Րաֆֆին հաճախ է շոշափվում «տերթոդիկյան» կրթական մոդելը ու թե որքան վատն է այն, որ նախատեսված է ժողովրդին ստրկացնելու համար, որ անիմաստ ու ոչ կիրառելի գիտելիք է լցնում մարդու ուղեղը: Միևնույն ժամանակ նա մշտապես շեշտադրում է կրթության կարևորությունը: Վեպի հերոս Ֆարհատն անընդհատ նեղվում է իր կրթության պակասից, որն ի վերջո լրացնում է Ասլանի հետ ճամփորդելու ու Համրի մոտ սովորելու շնորհիվ: Իսկ նրա ընկերները դրսում կրթություն ստանալու շնորհիվ լիքը լավ բաներ են անում: Կարոն հասնում է նրան, որ մի փոքրիկ գյուղ քրդերի հետ լեզու է գտնում, հետն էլ իր գիտելիքներով օգնում է, որպեսզի այդ գյուղում տնտեսությունը զարգանա: Դա բերում է այն բանին, որ մարդիկ սկսում են լավ ապրել, անգամ հրաժարվում են առողջությանը վնասակար գետնափոր տներից և նորմալ բնակարաններ կառուցում:
Այլ հերոսներից Ջալլադը, լինելով բողոքական, կարողանում է հայությունից հրաժարված ժողովրդին նորից հայ դարձնել: Ասլանն էլ որակյալ բժիշկ է դառնում: Ճիշտ է՝ արտագաղթում է, և իր երեխաներն այդպես էլ հայերեն չեն խոսում (ինձ թվում է՝ այստեղ Րաֆֆին լուրջ բացթողում է ունեցել. երևի մտքով չի անցել, թե որքան վատ է, որ Ասլանն Ամերիկայում ապրելիս իր երեխաներին հայերեն չի սովորեցրել), բայց ի վերջո ողջ ընտանիքով վերադառնում է ու իր մասնագիտությունը հայ ժողովրդին ծառայեցնում:
Րաֆֆին կարևորում է նաև կանանց կրթությունը: Մի դրվագում խոսում է օրիորդաց դպրոցի մասին, սակայն կրոնավորները փակել են տալիս այն: Բայց մեկ այլ դրվագում արդեն Կարոյի ու Սագոյի աղջիկները դպրոց են գնում: Իսկ Մարոն ինքնակրթության ու տնային դասերի շնորհիվ գիտելիքների մեծ պաշար է ձեռք բերում ու պարտադիր ամեն առավոտ թերթ կարդում:
Կերպարների մեծ մասը կրթություն է ստանում Որսորդ Ավոյի շնորհիվ: Հենց ինքն է, որ հասկանում է գիտելիքի կարևորությունն ու երեք ընկերներին ուղարկում Ամերիկա սովորելու, որ ավելի ուշ զբաղվում է իր դստեր կրթությամբ, իսկ Ֆարհատին վարակում կրթության հանդեպ սիրով: Հենց նա է, որ կայծեր է լցնում ժողովրդի մեջ, որոնք հետո պիտի կրակ դառնան: Գրքի ուրախ ավարտը հուշում է, որ մի ժողովուրդ փոխելու համար նախ որակյալ կրթություն ստացած անհատներ են պետք, որոնք գործունեություն կծավալեն հենց ժողովրդի կողքին: Րաֆֆին հուշում է մեզ, որ անգամ մի քանի հոգին կարող են շատ բան փոխել:
Ես հավատում եմ Րաֆֆու առաջարկած մոդելին ու դա բերում մեր օրեր: Այսօր հայկական կրթական համակարգը պատկերավոր ասած տերթոդիկյան մոդելով է աշխատում. լիքը անգիր արած ինֆորմացիա, որը ոչ մի կերպ չի նպաստում ավելի լավ ապրելուն: Մյուս կողմից, բազմաթիվ հայ երիտասարդներ ձգտում են ավելի որակյալ կրթություն ստանալ ու մեկնում են արտասահման (կամ զբաղվում են ինքնակրթությամբ, եկեք դա էլ չանտեսենք): Մնում է, որ մյուս օղակը չկտրվի, որ այդ բոլորը մի օր վերադառնան Հայաստան ու առանց «քթները վեր ցցելու» աշխատեն մյուսների կողքին, օրինակ ծառայեն, սովորեցնեն, և «տերթոդիկյան» մոդելի քոքը կտրեն: Դժվար է ասել՝ կլինի այդպես, թե ոչ: Բայց վստահ եմ, որ դա մեր երկրի փրկության միակ ուղին է:
Հոդվածի բնօրինակին կարող եք ծանոթանալ ՝ հետևելով հղմանը:
LIFELONG LEARNING IN ARMENIA 